بازتاب تزئینات معماری در مینیاتورهای دوره ی صفوی

چکیده تزیینات ابنیه دوران اسلامی یکی از مهمترین دغدغه های هنرمندان و معماران این دوران محسوب می شده است؛ بطوریکه با استفاده از آجر، گچ و کاشی های درخشان، زیباترین طرح های هندسی، نقوش اسلیمی و کتیبه ها را بوجود آورده اند. دوره صفوی به حق یکی از درخشان ترین ادوار هنر اسلامی ایران است. در این دوره به سبب ایجاد یک حکومت مرکزی قدرتمند و امنیت حاصل از آن و البته هنر دوستی و هنرپروری پادشاهان این سلسله، شاهد رشد و توسعه هنرها و صنایع مختلف هستیم. معماری و نگارگری از جمله هنرهایی هستند که در این دوره به اوج شکوفایی رسیدند. توجه به تزئین بناها در عصر صفوی از مواردی است که اهمیت چشمگیری دارد. این توجه و رسیدگی را علاوه بر بناهای به جا مانده می توان در نگاره ها نیز مشاهده کرد. مینیاتورهای عصر صفوی به ویژه آن هایی که در نیمه ی اول این حکومت خلق شده اند تصویر جامعی از عناصر تزئینی بناها در اختیارما قرار می دهد. بدیهی است در عین این که تزئینات، در نگارگری و معماری شباهت هایی به هم دارند دارای اختلافاتی نیز می باشند. عناصر تزئینات موجود در بناهای مینیاتورها را می توان به چهار دسته ی اصلیِ هندسی، اسلیمی، کتیبه ای و رئالیستی تقسیم کرد. این نقوش با شیوه های متفاوتی مانند کاشی کاری، آجرکاری، گچ بری و ... اجرا شده اند. در ترسیم نقوش از تزئینات موجود در معماری صفوی و پیش از آن الهام گرفته شده است. به عبارتی دیگر نمود واقعی نقوش را می توان در بناهای عصر صفوی و ساختمان هایی که متعلق به ادوار پیش از آن بوده است مشاهده کرد. نقوش از تنوع و تعدد قابل ملاحظه ای برخوردارند. بعضی از نقوش هم در مینیاتور ها و هم در معماری مورد استفاده بیش تری داشته اند. میزان و نحوه به کار گیری نقوش در آثار متعلق به مکاتب مختلف، متفاوت است چنان که بیش ترین بهره گیری از تزئینات متعلق به مکتب تبریز می باشد. نکته ی قابل توجه در بررسی تزئینات معماری نگاره ها این است که هنرمند از واقع گرایی و بازنمایی صرف پرهیز کزده است و در بسیاری از موارد از قوه ی خلاقه و ذوق هنری خویش مدد جسته است. ترکیب بندی رنگ ها به ویژه در نقوش هندسی مطابق با واقعیت نیست و رنگ پردازی ها، ذهنی صورت پذیرفته است. هم چنین نحوه ی به کارگیری کتیبه ها و انتخاب مضامین آن ها در مواردی کاملا بدیع است. در این بدعت ها و نوآوری ها، گاه دغدغه های فکری هنرمند دخیل بوده و گاه تأثیر حمایت دربار و این که اکثریت قریب به اتفاق نگاره های ایرانی در دربارهای شاهی و کتابخانه های سلطنتی آفریده شده اند به وضوح مشاهده می شود.